Χριστίνα Τζίμα, φοιτήτρια 5ου έτους.
Η νομαδική κτηνοτροφία ή αλλιώς «μετακινούμενη» κτηνοτροφία αναφέρεται στην ετήσια μετακίνηση των κοπαδιών αιγοπροβάτων μεταξύ χειμερινών και θερινών βοσκοτόπων. Χαρακτηρίστηκε ως άυλη ελληνική πολιτιστική κληρονομιά από την UNESCO το 2019, καθώς πρόκειται για έναν βιώσιμο και αποτελεσματικό τρόπο εκτροφής ζώων ο οποίος ωφελεί τόσο την υγεία και ευζωία των ίδιων των ζώων όσο και την διατήρηση και ανάκαμψη του οικοσυστήματος των βοσκότοπων.
Η προέλευσή της είναι βαθιά ριζωμένη στον χρόνο, έχοντας διαμορφώσει ένα σύνολο πολιτιστικών χαρακτηριστικών, φορείς των οποίων είναι οι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι και οι κοινότητές τους, οι οποίοι αποτελούν φορείς γνώσεων και πρακτικών, που σχετίζονται αφενός με τη βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων φυσικών πόρων (λιβάδια, υδάτινες πηγές κ.ά.) και των κλιματικών δεδομένων, και αφετέρου με την παραγωγή ποιοτικών αγροδιατροφικών προϊόντων. (Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, 2017).
Ευχαριστούμε θερμά τον Κ. Σπύρο Ζύγος και την Κ. Φρειδερίκη Ζύγου οι οποίοι κλήθηκαν να απαντήσουν σε μερικές από τις ερωτήσεις μας όσον αφορά το κομμάτι της μετακινούμενης κτηνοτροφίας. Πρόκειται για δύο αδέλφια με καταγωγή τα Ζαγοροχώρια, οι οποίοι ακολουθούν εδώ και πολλά χρόνια το πρότυπο της νομαδικής κτηνοτροφίας στην περιοχή της Ηπείρου. Κάθε καλοκαίρι συνοδεύουν το κοπάδι τους στα αλπικά λιβάδια της Τύμφης στην κορυφή της Αστράκας, στην οροσειρά της Πίνδου ενώ κάθε χειμώνα διαχειμάζουν στην περιοχή του Πωγωνίου.
«Η μετακινούμενη κτηνοτροφία είναι μία παράδοση από γενιά σε γενιά που απαιτεί αγάπη και πλήρης αφοσίωση της ζωής σου προς το κοπάδι και τα ζώα σου και ιδιαίτερη ευαισθησία προς το περιβάλλον. Δεν είναι κάτι που μπορεί να κάνει εύκολα ο καθένας από εμάς», τονίζει ο κ.Σπύρος.
Ποιός ξεκίνησε την παράδοση αυτή στην οικογένειά σας;
Ο παππούς του παππού μου, τρεις γενιές δηλαδή πριν. Η παράδοση ξεκίνησε το 1846 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.
Πόσα πρόβατα έχετε; Τι φυλές χρησιμοποιείτε;
Το κοπάδι αποτελείται από 500 ζώα. Οι φυλές που έχουμε είναι κυρίως καραγκούνικά, σαρακατσάνικα, λίγα γερμανικά (φυλή της ανατολικής φρισλανδίας) και λίγα χιώτικα πρόβατα με προσμίξεις ανάμεσά τους. Εδώ και 15 χρόνια χρησιμοποιώ δικά μου κριάρια και δεν έχω αγοράσει κάποιο νέο.
Ασχολείστε με την Κρεοπαραγωγή ή την γαλακτοπαραγωγή; Πόση παραγωγή έχετε; Τι κάνετε τα γαλακτοκομικά προϊόντα και πως τα επεξεργάζεστε πάνω στο βουνό;
Η παραδοσιακή νομαδική κτηνοτροφία ασχολείται και με τα 2. Παράγω 60 τόνους περίπου γάλα το χρόνο. Όσο είμαστε στο βουνό δεν ασχολούμαστε τόσο με την γαλακτοπαραγωγή και το λίγο γάλα γίνεται κυρίως φέτα σε έναν μικρό χώρο που έχουμε εκεί για να το επεξεργαζόμαστε. Την αφήνουμε να ωριμάσει για 2 μήνες και μετά την κατεβάζουμε στο χωριό.
Φωτογραφίες από την στάνη στην περιοχή Αστράκας κοντά στο Βραδέτο (Ζαγόρι). Το κοπάδι συγκεντρώνεται εκεί όταν νυχτώνει.
Χρησιμοποιείται κάποια συγκεκριμένη φυλή σκύλων;
Όχι είναι δύσκολο να βρεις κάπου καθαρόαιμο ελληνικό ποιμενικό. Χρησιμοποιούμε όμως μεικτές ράτσες σκύλων και έχουμε αρκετά σκυλιά καθώς είναι πολύ χρήσιμα ειδικά πάνω στο βουνό. Καθοδηγούν και προστατεύουν το κοπάδι αλλά και εμάς.
Από τι ζώα αποτελείται το κοπάδι;
Από πρόβατα. Παλαιότερα είχα και κατσίκες αλλά σκαρφάλωναν παντού, χανόταν εύκολα και δεν ακολουθούσαν τα σκυλιά με αποτέλεσμα να είναι ευκολότερος στόχος για άγρια ζώα όπως λύκους και αρκούδες. Επίσης έχω και μερικά άλογα και μουλάρια που βοηθάνε στην μετακίνηση των προμηθειών πάνω στο βουνό.
Πότε γίνονται οι μετακινήσεις; Πόσο καιρό μένουν στο βουνό;
Οι μετακινήσεις γίνονται ανάλογα με τον καιρό. Το καλοκαίρι τα πρόβατα ανεβαίνουν πάνω στην κορυφή της Αστράκας και τον χειμώνα κατεβαίνουν στην στάνη εδώ στο χωριό.
Το κοπάδι κινείται πάντα όλο μαζί;
Χωρίζουμε τα κοπάδι ανάλογα με τις απαιτήσεις των ζώων σε τροφή. Τα έγκυα ζώα δηλαδή αποτελούν ένα ξεχωριστό κοπάδι. Η αναλογία αρσενικών θηλυκών είναι περίπου 1 προς 15.
Τι τροφή χρησιμοποιείτε;
Όσο τα ζώα δεν βόσκουν στο λιβάδι τους δίνουμε καλαμπόκι και φύραμα καθώς ανεβάζει λίγο την παραγωγή και βοηθάει τα αρνάκια να είναι πιο δυνατά.
Τι δυσκολίες καλείστε να αντιμετωπίσετε; Ποια είναι μία δυσάρεστη εμπειρία που σας έχει μείνει;
Δεν υπάρχει δρόμος ώστε να μπορεί να γίνει ανεφοδιασμός με κάποιο όχημα και πρέπει να προσαρμοζόμαστε συνέχεια στις αλλαγές του καιρού. Μερικές φορές αντιμετωπίζουμε έλλειψη νερού. Όταν ξεμένουμε από νερό πρέπει να κάνουμε πολλά χιλιόμετρα μαζί με το κοπάδι μέχρι να βρούμε κάποια πηγή. Μία συνταρακτική εμπειρία ήταν ο αποκλεισμός του κοπαδιού από το χιόνι πάνω στο βουνό, χωρίς τροφή και νερό ούτε για τα ζώα ούτε για εμάς. Περπατούσα 3 ώρες μέσα στο χιόνι για μία διαδρομή 30 λεπτών για να καταφέρω να φορτίσω το κινητό μου.
Και μία ευχάριστη;
Κάθε φορά που ανεβαίνουμε πάνω στο βουνό είναι μία ευχάριστη εμπειρία, γιατί τα ζώα είναι πάντα πολύ χαρούμενα και μας μεταδίδουν την χαρά αυτή. Νιώθεις τον καθαρό αέρα και το πράσινο παντού!
Πώς αντιμετωπίζετε κάποια ασθένεια του κοπαδιού όσο είστε στο βουνό; Σας έχει επισκεφθεί ποτέ κτηνίατρος όσο είστε εκεί;
Δυστυχώς επάνω στο βουνό είναι πολύ δύσκολο να έρθει κάποιος κτηνίατρος. Επισκέψεις από κτηνιάτρους γίνονται κυρίως όσο βρισκόμαστε τον χειμώνα στην στάνη εδώ στο χωρίο. Έχω ήδη κάποια φάρμακα εμπειρικά μαζί μου πριν ξεκινήσει η πορεία προς τους θερινούς βοσκοτόπους και με βάση την εμπειρία και της συμβουλές του κτηνιάτρου αντιμετωπίζουμε την κάθε περίσταση ανάλογα. Ευτυχώς οι ασθένειες πάνω στο βουνό δεν είναι πολλές. Κάποιες φορές αντιμετωπίζουμε μαστίτιδες και έχει τύχει και κρούσμα πιροπλάμωσης και κυνουρίασης. Κρούσματα καταρροϊκού πυρετού δεν είχε ποτέ το κοπάδι καθώς στο υψόμετρο αυτό δεν υπάρχουν κουνούπια. Όσο το κοπάδι διαχειμάζει έχει τύχει να αντιμετωπίσουμε μερικές φορές αδυναμία στα νεογέννητα και περιπτώσεις λιστερίασης από κακής ποιότητας τροφή, τα οποία αντιμετωπίσαμε κατάλληλα με την βοήθεια του κτηνιάτρου. Τα απαραίτητα εμβόλια γίνονται όσο το κοπάδι βρίσκεται στον κάμπο.
Υπάρχει βοήθεια από το κράτος και την τοπική κοινότητα προς τους κτηνοτρόφους που υποστηρίζουν το είδος αυτό της κτηνοτροφίας;
Ναι αλλά είναι πολύ μικρή οπότε βασιζόμαστε κυρίως στην δική μας παραγωγή. Αν για κάποιο λόγο δεν υπάρξει η απαραίτητη παραγωγή δεν μπορούμε μόνο με το επίδομα να καλύψουμε τις ανάγκες μας και τα έξοδα του κοπαδιού.
Κλείνοντας, ο Κ. Σπύρος συμπληρώνει πως η νομαδική κτηνοτροφία είναι κάτι που δύσκολα θα ακολουθήσει κάποιος νέος αν δεν υπάρχει ως παράδοση στην οικογένειά του. Απαιτεί υπέρμετρη αγάπη και αφοσίωση στα ζώα, καθώς καλείσαι να αντιμετωπίσεις πολλές δυσκολίες στην πορεία της και να αφιερώσεις όλο τον χρόνο και την ενέργειά σου σε αυτή. Για αυτό λοιπόν είναι σημαντικό να γνωρίζουμε την αξία της και να υποστηρίζουμε όσους έχουν την δύναμη να την ακολουθήσουν.
Χριστίνα Τζίμα (5οετής)
Comments